İnsan Hakları Derneği (İHD) Diyarbakır Şubesi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi 2023 Yılı İnsan Hakları İhlalleri Raporu’nu açıkladı.

Şube binasında gerçekleşen açıklamada, raporun değerlendirme kısmını İHD Eş Genel Başkan Yardımcısı Rümeysa Deniz Kaya, bilançoyu ise İHD Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Temsilcisi Mehmet Tahir Saçaklı paylaştı.

Raporun açıklaması öncesi konuşan İHD Diyarbakır Şubesi Başkanı Ercan Yılmaz, “Yıllardır devam eden kategorik hak ihlallerine, 2023 yılında 6 Şubat depremlerinin yarattığı ihlaller de eklendi. Özellikle Kürt meselesinin çözümsüzlüğünden kaynaklı ihlallerde her yıl bir artış söz konusu. Bu ihlallerin giderilmesi noktasında raporlarımızla, çözüm önerilerimizi sunuyoruz.” dedi. 

İHD Eş Genel Başkan Yardımcısı Rümeysa Deniz Kaya’nın paylaştığı, “İHD Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi 2023 Yılı Raporu Değerlendirmesi” şu şekilde:
“İnsan Hakları Derneği Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi 2023 Yılı İnsan Hakları İhlallerine ilişkin; şubelerimize yapılan başvurular ve basına yansıyan bilgilerden elde ettiğimiz verilerle hazırladığımız rapor ve değerlendirmemizi sizlerle paylaşmak için bir aradayız.

“FİİLİ OHAL UYGULAMALARI İLE HAK İHLALLERİ ARTIŞ GÖSTERDİ”

Coğrafyamızda uzun yıllardır “Kürt Meselesi” odaklı sürdürülen otoriter devlet-hükümet politikaları sonucunda 2023 yılında da fiili OHAL rejimi uygulamaları ile hak ihlalleri artış göstermeye devam etmiştir. Şiddete dayalı bu politikalar ile ırkçı yaklaşımlar, ayrımcı uygulamalar ve cinsiyetçi politikalar derinleşmiş; bölgede özellikle kolluk görevlilerinin faili olduğu binlerce insan hakkı ihlali vakası yaşanmıştır. Kürt meselesinin demokratik yol ve yöntemlerle çözülemeyişi nedeniyle süren çatışma ortamı, Türkiye’nin iç ve dış politikadaki istikrarsızlığının devam etmesine neden olmaktadır. Siyasi iktidar tarafından geliştirilen ayrımcı dil nedeniyle çatışmaların sonlandırılmasına yönelik diyalog ve müzakere yöntemlerinden gün geçtikçe uzaklaşılmış, soruna güvenlik odaklı ve askeri yöntemlerle yaklaşımın sonucu olarak, bölgede toplumsal yaşamı tümüyle etkileyen ağır bir çatışma bilançosu ortaya çıkmıştır. Sınır ötesi tezkere yetkisi kullanılarak yapılan askeri operasyonlar ile sivillerin yaşamını yitirmesine neden olan birçok yaşam hakkı ihlalinin yaşandığına dair bilgiler, 2023 yılında da uzun süre kamuoyu gündeminde yer edinmiştir.

“2023 YILI İNSAN HAKLARI SAVUNUCULARI VE MUHALİFLER İÇİN ZOR BİR YIL OLDU”
Bölgede 2023 yılında “kişi güvenliği ve özgürlüğü”, “örgütlenme özgürlüğü”, “düşünce ve ifade özgürlüğü” haklarına yönelik baskılar sonucu haksız gözaltı ve tutuklamalar da artarak devam etmiştir. Devlet ile Hükümetin anti-demokratik karar ve uygulamalarına itiraz eden yurttaşlar, gözaltı ve tutuklama uygulamalarıyla karşılaşmış; birçok yurttaş ise muhalif kimliğinden dolayı ekonomik-sosyal haklarından mahrum bırakılmıştır. Özellikle Kürt siyasetçi ve hak savunucuları; “yasa dışı örgüt üyeliği”, “yasa dışı örgüt propagandası yapmak”, “yasa dışı örgüte bilerek ve isteyerek yardım etmek” gibi ağır suçlamalar ile karşı karşıya bırakılmışlardır. Bölgede siyasi partiler ve sivil toplum örgütleri tarafından düzenlenmek istenen toplantı ve gösteri yürüyüşleri ile basın açıklamaları ise valiliklerin eylem ve etkinlik yasağı kararı veya gayri resmi talimatlarla kolluk görevlileri tarafından birçok kez engellenmiştir. 2023 yılı insan hakları savunucuları ve muhalif tüm kesimler için zor bir yıl olmuştur.

“KADIN CİNAYETLERİ VE KADINA ŞİDDET 2023’TE ARTARAK DEVAM ETTİ”
Türkiye genelinde olduğu gibi Bölgede de kadına yönelik şiddet olayları ve kadın cinayetleri 2023 yılında artarak devam etmiştir. Kadın cinayetleri ve kadına yönelik şiddet eylemlerindeki artış bu konuya odaklanmayı gerektirirken, siyasi iktidar ve bir kısım muhalif gruplar tarafından kadın hakları mücadelesinin kazanımlarının tartışmaya açılması meselenin çözümsüz kalmasına neden olmaktadır.

Yargının kadına yönelik şiddet vakalarındaki olumsuz yaklaşımı ve ihlalleri tetikleyen karar ve uygulamaları uzun yıllardır tartışma konusu iken, 20 Mart 2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan İstanbul Sözleşmesi’ne ilişkin Cumhurbaşkanlığı fesih kararı, Danıştay tarafından 19 Temmuz 2022 tarihinde onaylanmıştı. Bu kararın etkisi, Türkiye’nin batı illerinin yanı sıra özellikle bölgede de artarak devam eden kadın cinayetlerinde, faillerin -kendi ifadelerine yansıyacak şekilde- cezasızlık algısını perçinlemiştir. Bununla birlikte kadınların hak mücadelelerini sürdürdüğü yapılara yönelik adli ve idari soruşturmalar 2023 yılında da yoğun bir şekilde devam etmiştir.

Toplumsal gösteri ve yürüyüşlerle demokratik itirazların, kamusal alanlarda örgütlenmesi keyfi idari yasaklarla engellenmeye çalışılmış, yaşanan tüm baskı ve olumsuzluklara karşın, Kürt kadınları bölgenin her yerinde; özgürlük, adalet, eşitlik ve kadın hakları talepleriyle itirazlarını yükseltmeyi sürdürmüştür.

“KÜRT MESELESİ, TÜRKİYE’NİN EN TEMEL HAK, ÖZGÜRLÜK VE DEMOKRASİ SORUNUDUR”
Değerli Basın emekçileri;
Kürt meselesi; Türkiye’nin en temel hak, özgürlük ve demokratikleşme sorunu olarak varlığını korumaktadır. Sorunun barışçıl, demokratik ve adil çözümüne yönelik esas olarak iktidar tarafından içtenlikli, bütünlüklü adımların atılmaması, yanı sıra Ortadoğu’daki gelişmelerin de etkisi ile 7 Haziran 2015 Genel Seçimlerinin hemen ardından başlayan silahlı çatışma ortamı halen sürmekte ve başta yaşam hakkı olmak üzere ağır ve ciddi insan hakları ihlallerine yol açmaktadır. Tespit etmeye çalıştığımız hak ihlalleri bilanço ve verilerdeki şiddet ve çatışmaların bölgede yarattığı ağır tahribat somut olarak görülmektedir.

Hak savunucuları olarak bizler, Kürt meselesinin her zaman demokratik, barışçıl ve adil çözümünü savunduk. Toplumsal barışın inşası için hazırladığımız barış deklarasyonu ile tutumuzu sürdürdük; gerçekleştirdiğimiz barış nöbetleri ile de barış hakkının tartışılmasına katkı sunmaya çalıştık.  Türkiye’de devletin kuruluşunun yeni yüzyılına girmişken, Kürt meselesinde barışçıl bir çözümün sağlanması fırsatı bulunmaktadır. Bu nedenle, bu imkanın açılması adına çatışmaların hemen şimdi durması talebimizi yeniliyoruz.

Devlet erkinin, yüzyıl boyunca faili olduğu ağır hak ihlalleriyle yüzleşmesi, özür ve tazmin yoluna başvurması gerekmektedir. Bir denetim mekanizmasına da dönüşen hak savunuculuğunun özneleri olarak bizler, insan hakları ihlallerinin meydana gelmesine sebebiyet veren hatalı devlet ve hükümet politikalarına karşı her şart ve koşul altında etkili bir savunuculuk faaliyeti içerisinde olacağımızın bilinmesini istiyoruz.

Son söz olarak, var oluş nedenleri; hak ihlallerinin son bulduğu, adalet, barış ve demokrasinin tesis edildiği bir ülke ve dünyaya ulaşmak olan bizler, dün olduğu gibi bundan sonra da tüm zorluklara karşın ihlalleri belgeleyip, raporlayarak görünür kılmaya, böylelikle önlemeye, cezasızlıkla mücadele etmeye ve insan haklarına saygıyı yükseltmeye devam edeceğiz. Bu gerçekle, yeni yüzyıla demokratik bir çözüm maksadıyla girilmesi; bu doğrultuda da öncaaelikle insan hakları ihlallerinin oluşumuna yol açan politikalardan vazgeçilmesi, çatışmalı ortamın bir an önce son bulması ve çatışma çözüm araçlarıyla sürecin demokratik çözümünün yeniden müzakere edilmesi talebinde bulunuyoruz.”

İHD Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Temsilcisi Mehmet Tahir Saçaklı’nın açıkladığı “İHD Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi 2023 Yılı Raporu Bilançosu” ise şu şekilde:

Yaşam Hakkı İhlalleri
Bölge kentlerinde “keyfi öldürme, silah ve orantısız güç kullanma, dur ihtarına uymama” Yargısız infaz” sonucu kolluk güçleri tarafından açılan ateşle 5 yurttaş yaşamını yitirdi, 7 yurttaş çeşitli şekillerde yaralandı. Köy korucuları tarafından açılan ateş sonucu 1 yurttaş yaşamını yitirdi, 1 yurttaş yaralandı.

Bölge hapishanelerinde 5’i çeşitli hastalıklar, 1’i ise nefes darlığı nedeniyle 6 mahpus yaşamını yitirdi. 9 mahpus çeşitli şekillerde yaralandı. Gözaltında bulanan 2 yurttaş intihar ettiği ileri sürülerek yaşamını yitirdi.

Faili meçhul adli saldırılar sonucu en az 6 yurttaş yaşamını yitirirken, 2 yurttaş ağır şekilde yaralandı.

Faili meçhul siyasi saldırılar sonucu 1 yurttaş yaşamını yitirdi.

Resmi hata ve ihmaller sonucu 6 yurttaş yaşamını yitirirken en az 241 yurttaş çeşitli şekillerde yaralandı.

Bölge kentlerinde en az 9 kolluk görevlisi intihar iddiasıyla ve şüpheli şekilde yaşamını yitirdi.

Bölge kentlerinde faaliyet yürüten en az 12 siyasi parti yönetici ve üyesi, mesleki faaliyetlerini icra eden en az 7 gazeteci, 1 öğretmen, 2 işçi, 1 avukat, 5 doktor uğradıkları saldırılar sonucu yaralandı.

Bölge kentlerinde ve sınır ötesi yaşanan çatışmalarda en az 66 kolluk görevlisi yaşamını yitirirken, 16 kolluk görevlisi de yaralandı. Aynı çatışmalar sonucu en az 116 silahlı militan yaşamını yitirirken, 5 silahlı militan yaralandı.

1 kişi silahlı örgüt militanlarının saldırısı sonucu yaşamını yitirirken, 2 kişi yaralandı.

Sınır hatlarında 1 kişi vurularak yaşamını yitirdi.

Kadınların Yaşam Haklarına Yönelik İhlaller
Aile içi şiddet sonucu 36 kadın yaşamını yitirdi, 10 kadın yaralandı, 2 kadın cinsel saldırıya maruz kaldı.
Toplumsal alanda uğradığı saldırı sonucu 10 kadın yaşamını yitirdi, 14 kadın yaralandı. En az 8 kadına yönelik cinsel saldırı gerçekleşti.

Çocukların Yaşam Haklarına Yönelik İhlaller 
Aile içi şiddet sonucu 3 çocuk yaşamını yitirdi, 3 çocuk yaralandı, 8 çocuk cinsel istismara maruz kaldı.
Toplumsal alanda şiddet sonucu 4 çocuk yaşamını yitirdi, 16 çocuk yaralandı. Toplumsal alanda en az 583 çocuk cinsel istismara maruz kaldı, 4 çocuk ise alıkonuldu.

İşkence Yasağına Yönelik İhlaller
Bölgede en az 7 yurttaş gözaltında, 182 yurttaş gözaltı yerleri dışında (sokak, ev baskını) işkence ve kötü muameleye maruz kalırken, en az 77 mahpus hapishanelerde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.
En az 15 yurttaş kolluk görevlilerinin ajanlık dayatmalarına maruz kalırken, 7 yurttaş tehdit edildi.

Kişi Özgürlüğü ve Güvenliğine Yönelik İhlaller
Bölge kentlerinde en az 64’ü çocuk bin 809 yurttaş gözaltına alındı.
4’ü çocuk en az 304 yurttaş tutuklandı. En az 1 yurttaş hakkında ev hapsi kararı verildi.
Bölgede en az 951 ev/iş yeri baskına uğradı.

Düşünce ve İfade Özgürlüğüne Yönelik İhlaller 
Bölgede en az 7 kitap hakkında toplatma ve yasaklama kararı alındı.
3 basın yayın kurumu baskına uğradı.
157 soruşturma dosyasında en az bin 284 yurttaş hakkında soruşturma başlatıldı.
12 dava dosyasında 53 yurttaş hakkında dava açıldı.
Aralarında siyasetçi, gazetecilerin bulunduğu 19 dosyada 29 yurttaş hakkında değişik hapis ve para cezaları verildi.
3 siyasi parti binası, 1 dernek saldırı veya baskına uğradı. 
Kolluk görevlileri tarafından en az 45 toplantı ve gösteriye müdahale edildi.
Valilik ve kaymakamlıklarca en az 6 toplantı ve gösteri iptal edildi.
Bölge valileri, 83 defa toplantı ve gösteri yürüyüşlerine dair yasaklama kararı verdi.

Hapishanelerde Yaşanan Hak İhlalleri 
Hapishanelerde 542 mahpus gerekçe gösterilmeden veya çeşitli gerekçelerle başkaca hapishanelere sevk edildi. 
En az 23 mahpusun sağlık hakkı, 2 mahpusun aile görüşü hakkı ihlal edildi.
En az 14 mahpusa disiplin cezası verildi. 
En az 31 mahpusun infazı çeşitli gerekçelerle (kurula çıkmadığı, disiplin cezası, pişman olmadığı, dini ve milli günlerde törene katılmadığı) ertelendi.

Ekonomik ve Sosyal Haklara Yönelik İhlaller
İş güvenliğinin sağlanmadığı çalışma koşullarında yaşanan kazalarda en az 114 işçi yaşamını yitirdi, 13 işçi yaralandı.
En az 2 kişi görevinden alındı, en az 3 kişi hakkında idari soruşturma başlatıldı.

Eğitim Hakkına Yönelik İhlaller
En az 40 üniversite öğrencisi hakkında disiplin soruşturması açıldı.

 
Engelli Haklarına Yönelik İhlaller
En az 1 engelli yurttaş kamu hizmetlerinden yararlanamadı.

Ayrımcılık: En az 1 yurttaş inancı, 4 yurttaş ise etnik kimliği, 1 yurttaş ise cinsel yönelimi nedeniyle ayrımcılığa uğradı.

Kayyım ataması: 1 mahalle muhtarı yerine kayyım atandı.

Sağlık Hakkı İhlali: 1 ilçede sağlık hizmetleri yetersizliği nedeniyle en az 1 yurttaş tedavi edilemedi.

Çevre Hakkı: Bölgede en az 15 olayda çevre kirliliği ve orman yangınları gerçekleşti.

Buna göre bölgede en az 7 bin 229 hak ihlali tespiti yapıldı.